Door: Michiel Hobbelt
Grote toename in welvaart, maar nauwelijks gelukkiger
We leven in een van de welvarendste landen ter wereld. Maar er is een probleem: De ecologische voetafdruk van Nederland is ongeveer drieënhalf keer van wat de aarde kan opbrengen (Living Planet Report, 2012). Tevens is het geluk in Nederland de laatste 40 jaar nauwelijks toegenomen (Veenhoven, 2012), ondanks een nooit eerder vertoonde welvaartsgroei. Blijkbaar is er een grens van genoeg welvaart. Waarom blijven we ons dan richten op meer welvaart en kiezen we niet bewust voor meer geluk? Kun je bescheidener en duurzamer leven en toch gelukkig zijn? Tijdens bijeenkomsten van Duurzaam Geluk wordt geprobeerd hierop antwoorden te vinden.
Groene toekomst: zowel techniek als gedrag belangrijk
Wanneer aan mensen wordt gevraagd hoe ‘het duurzaamheidsprobleem’ het beste kan worden opgelost, dan is een vaak gehoord antwoord dat de techniek zal moeten worden verbeterd. Het veranderen van het gedrag van mensen wordt dan vaak als problematisch gezien. Maar kunnen we duurzaamheidsproblemen oplossen als we ons alleen op de techniek richten? Volgens Tim Jackson (2009) heeft iedere groei van de economie nog steeds geleid tot meer vervuiling en daardoor lijkt het onmogelijk om groene groei van de economie te kunnen bewerkstelligen.
Vele technische ingrepen om onze samenleving duurzamer te maken worden gedwarsboomd door directe en indirecte reboundeffecten (Herring en Sorrell, 2008). Een voorbeeld van een directe reboundeffect is de steeds zuiniger wordende auto. In de loop der jaren zijn auto’s steeds zuiniger geworden en daardoor per gereden kilometer minder milieubelastend. Door deze technische vooruitgang werden auto’s goedkoper in gebruik, waardoor meer mensen meer zijn gaan rijden en meer mensen in staat waren om een auto aan te schaffen (Van der Vinne, 2007). Per saldo heeft de zuinige auto meer vervuiling opgeleverd.
Zelf duurzaam willen gedragen
Dit voorbeeld laat zien dat duurzame ontwikkeling niet haalbaar is wanneer men zich alleen richt op technische vooruitgang. Ook een verandering van het gedrag is noodzakelijk. Deze gedragsverandering kan collectief worden afgedwongen of door individuele verandering van onderop. Collectief afdwingen is vaak problematisch, want dit staat de vrijheid van het individu in de weg. Autonomie wordt gezien als één van de grootste factoren van geluk (Marks et al., 2006).
Daarom moet gedragsverandering samen gaan met autonomie, mensen moeten zelf willen veranderen (Zidansek, 2007). Maar waarom zouden mensen zich duurzaam willen gedragen? Vaak wordt duurzaam gedrag gezien als een opoffering aan het algemeen belang en dat duurzaam gedrag ten kosten gaat van het individuele geluk (Karen Scott, 2012).
Voor- en nadelen duurzaam gedrag
Karen Scott somt een aantal voor en nadelen op van duurzaam gedrag ten opzichten van geluk. Voordelen zouden kunnen zijn: a) verminderd autogebruik leidt tot meer beweging en daardoor een betere lichamelijke en geestelijke gezondheid, b) consumptiegroei heeft geleid tot een achteruitgang van sociale structuren, c) geluk hangt positief samen met duurzaamheidswaarden en negatief met materialistische waarden. Nadelen van duurzaam gedrag op het geluk van mensen zouden kunnen zijn: a) autogebruik verhoogt vrijheid, autonomie en is voor sommigen noodzakelijk voor toegang tot essentiële diensten, b) beperkte economische groei, waardoor meer werkloosheid en afname van het niveau van luxe en comfort. Dat het mogelijk is om duurzaam en gelukkig te leven laat Costa Rica zien: Daar leven mensen op een hoog geluksniveau, met een hoge levensverwachting en toch met een lage ecologische voetafdruk (Happy Planet Index, 2016). Het lijkt dus mogelijk duurzaam en gelukkig te leven. Van belang is mensen de voordelen van duurzaam gedrag te laten inzien. Hoe kunnen we mensen stimuleren om zich over de mogelijke nadelen heen te zetten?
Sociaal dilemma: als jij niks doet, doe ik ook niks
Om een mogelijk antwoord op deze vraag te vinden kunnen we ons richten tot het begrip ‘het sociale dilemma’. Het proberen te verkleinen van de grote ecologische voetafdruk van Nederland, kan worden gezien als een sociaal dilemma. Een sociaal dilemma is in de wetenschap gedefinieerd als situaties waarin collectieve consequenties van redelijke individuele keuzes een ramp zijn. De impact van ieder individuele voetafdruk op de totale ecologische voetafdruk van Nederland is minimaal. In het geval van niet duurzaam gedrag dat mogelijk positief uitpakt voor het individuele geluk (zoals bijvoorbeeld het rijden van een auto), is het voordeliger voor het individu om dit gedrag niet te veranderen, aangezien de individuele vervuiling van autorijden geen significant effect heeft op de totale vervuiling. Echter als alle individuen zo denken, dan zullen we steeds meer last krijgen van de gevolgen van onze te grote ecologische voetafdruk. We zullen met zijn allen moeten veranderen. Uit een onderzoeksoverzicht van Balliet (2009) blijkt dat mensen meer bijdragen aan het algemeen belang als ze met elkaar kunnen communiceren, dan wanneer er geen communicatie mogelijk is. Het is dus van belang om mensen met elkaar te laten communiceren over duurzaamheidsvraagstukken, om zo meer coöperatie te bewerkstelligen.
Vergroting van draagvlak
Bijeenkomsten Duurzaam Geluk dragen bij aan het vergroten van het draagvlak voor duurzaamheid. Dit komt omdat het onderwerp geluk ons kan helpen om met elkaar erachter te komen wat belangrijk is (Karen Scott, 2012). Een bijkomend voordeel van participatie is dat als mensen het idee hebben significant bijgedragen te hebben aan een beslissing, dan zijn ze meer bereid om mee te werken aan de genomen beslissingen. Een voordeel van het onderwerp geluk is dat geluk voor iedereen wel een bepaalde betekenis heeft en daardoor is het een ideaal onderwerp voor een debat.
Waarom bijeenkomsten Duurzaam Geluk?
Tijdens bijeenkomsten van Duurzaam Geluk komt de complexiteit van wat geluk is aan de orde en de relatie met duurzaamheid wordt blootgelegd. Binnen de lokale overheid is vaak te weinig capaciteit om deze complexiteit bespreekbaar te maken. Dit is één van de belangrijkste redenen waarom er zo weinig vooruitgang wordt geboekt op het gebied van duurzaamheid (Evans et al., 2003). De voordelen van duurzaam gedrag worden duidelijk en de bereidheid om zich over de nadelen heen te zetten kan door communicatie worden vergroot.
Een bijkomend voordeel is dat een publiek debat de lokale democratie kan versterken. Tijdens bijeenkomsten van Duurzaam Geluk wordt erop toegezien dat niemand aanspraak kan maken op wat geluk is voor een individu, ook wetenschappelijke kennis niet.
Publiek debat Duurzaam Geluk heeft vele voordelen
Een publiek debat over de relatie tussen duurzaamheid en geluk heeft dus verschillende voordelen. De voordelen van duurzaam gedrag komen aan het licht. Door middel van communicatie is de kans groter dat mensen een bijdrage willen leveren aan het algemene belang door zich over de nadelen van duurzaam gedrag heen te zetten. De lokale democratie wordt versterkt. Meer democratie maakt mensen gelukkiger (Dolan et al., 2007). Verder blijkt uit onderzoek dat de kwaliteit van de overheid een sterke invloed heeft op het geluk van mensen (Derek Bok, 2010). De overheid is dus wel degelijk een geluksmachine.
Michiel Hobbelt is sociaal psycholoog en geluksexpert. Hij zet zich in voor het bevorderen van het geluk van mensen nu en in de toekomst. Gelukkige mensen zijn productiever, minder vaak ziek, werken beter samen, zijn creatiever en staan meer open voor verandering. Een focus op geluk kan ervoor zorgen dat organisaties effectiever worden, maar ook kan een focus op geluk ervoor zorgen dat een samenleving bestendiger is voor de toekomst (duurzaamheid). Michiel is spreker en trainer. Michiel organiseerde dagen over duurzaam geluk in de gemeente Diemen en Utrecht waar het publieke debat centraal stond.
Bekijk deze korte film voor een impressie van een bijeenkomst Duurzaam Geluk. Wil jij meer weten over geluk? Neem dan contact op met Michiel Hobbelt (06 212 901 84 of mhobbelt@gmail.com). Hij beantwoord graag elke vraag over geluk.